امروزه آباژور به عنوان یکی از منابع نوری پر طرفدار در فضاهای داخلی شناخته میشود. با توجه به استایلهای متعدد و سلیقههای گوناگون انواع آباژور در بازار چراغ یافت میشود.
واژه آباژور در حقیقت از کلمه فرانسوی Abat-jour گرفته شده و وارد زبان فارسی شده است و به معنای “کلاهک چراغ” یا “سرپوش” میباشد که پس از مدتی این کلمه به نوعی چراغ با کلاهک در ذهنها تعریف شد.
آباژور در مفهوم عام به یک قاب یا یک بازتابنده از کاغذ یا پارچه گفته میشود که روی سرپیچ لامپ بسته و ثابت میشود و نور را به سمت پایین و به صورت ملایم هدایت کرده و در نتیجه شدت نور کاهش مییابد.
این کلاهکها روی چراغهای پایه بلند، چراغهای پایه کوتاه، چراغ های رومیزی، چراغ های دیواری و حتی لوسترها متصل میشود و فرم آن میتواند به شکل مخروطی، مربع و یا استوانهای باشد.
آباژور در معماری
با اینحال اصطلاح Abat-jour در معماری کاملا متفاوت است و در حقیقت چراغ آباژور امروزی ماهیت خود را از آباژور در معماری در قرن های گذشته گرفته است. آباژور در معماری روزنه یا دهانه ای اریب شکل در دیوار است که امکان تابش نور به فضایی را فراهم میکند که فقط از بالا نور دریافت میکند.
شاید مطالب بالا شما را یاد پنجره زیرزمین یا اتاقهای به اصطلاح منفی 60 بیاندازد که در فرانسه به آن Le Soupirail گفته میشود.این پنجره یا روزنه همانطور که از نامش پیداست در پایینترین سطح نمای یک ساختمان قرار دارد جایی نزدیک به سطح زمین در بیرون و بالاترین ارتفاع اتاق یا فضای زیر زمین در داخل ساختمان است.
کلمه Soupirail از کلمه فرانسوی قدیمی Soupire به معنای “پراکندن” و یا “تهویه کردن” است.
این پنجره در ابتدا یک گودال کوچک بود که توسط تعدادی میله آهنی بسته میشد و هم برای تهویه هوا و هم به منظور عبور نور مورد استفاده قرار میگرفت. پس از مدتی در جلوی این حفره ها (دریچه ها) درهایی از جنس چوب یا فلز تعبیه شد تا از لحاظ امنیت عملکرد بهتری داشته باشد اما با توجه به کاربرد اصلیاش یعنی رد شدن نور به داخل، قطعا این درها یک تکه نبوده و روزنههای متعددی در شکلهای مختلف که با توجه به سبک بنا تغییر میکرد روی آن اضافه شد.
در برخی از بناها از جمله پالاس زمستانی سن پترزبورگ پنجره های طراحی شده برای اتاق های واقع در زیرزمین که معمولا توسط کارکنان خانه مورد استفاده قرار میگرفت با استفاده از ترفندهای معماری تقریباً در نمای ساختمان حالتی نامرئی دارند و زیاد به چشم نمیآیند.
این پنجرههای خاص در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تبدیل به المان تیپیک نماهای خانههای بورژوایی شد که اصول کلاسیک یک اقامتگاه بزرگ را در برمیگرفت. اما گاه این روزنه ها در دل دیوار تعبیه نشده و به جای آن درست در کنار پایه دیوار روی زمین قرار میگرفتند که در این حالت نام آنها Le jour de terre “روزِ زمین” بود.
با توجه به موارد بالا Abat-jour یک پنجره کرکرهای نیمه باز شده است که در مقابل روزنه یک خانه قرار میگیرد تا نور خورشید را کنترل شده وارد محیط داخلی کند.
تاریخچه آباژور در طول تاریخ
در پایان قرن هفدهم در پاریس، اولین چراغهای خیابانی که به فانوس شبیه بود در مرکز خیابانها ظاهر شد تا فضای کوچهها را در طول شب روشن کند. این امر با هدف امنتر کردن کوچهها در طول شب بود. در سال 1763 این فانوسها جای خود را به چراغهای معابر دادند. چراغهای معابر لامپهای نفتی بودند که مجهز به یک بازتابنده بودند تا نور شعله را به سمت پایین هدایت کند. اولین لامپ نفت سفید عمومی در شهر میلان با درآمد حاصل از قرعه کشی سال 1785 تامین مالی شد. در سال 1763 این فانوسها با تیر چراغ جایگزین شدند.
اجداد آباژورهای خانگی وسیلهای بود با نام فرانسه L’ecran de lumiere یا “پرده نور” است که در قرن چهاردهم شناسایی شد. ورقه چینی، کاغذ، فلز، کارتن یا شیشه مات که در برابر دستگاه روشنایی، پانل پارچهای یا کاغذی نصب شده روی آرماتور یک شمعدان یا مشعل و روی میلهای که شمع روی آن قرار میگرفت. این صفحه که در ارتفاع مشخص با شعله نصب شده بود قابلیت سُر خوردن داشت و با آب شدن شمع در نتیجه پایین آمدن شعله این صفحه نیز پایین میآمد. علاوه بر ملایم کردن نور و تابش ظریفتر، این صفحه مانع دیدن لرزش شعله شمع و در نتیجه آزار چشم میشد.
Grade-vue “محافظ دید” که اصل آن به قرن هفده میلادی باز میگردد، توسط یک پایه فلزی نگهداری میشد. بازتابنده آن معمولا از شیشه، کاغذ یا صفحه چینی بود که در اصل برای کاهش دادن نور شمعدانهای برنزی مورد استفاده قرار میگرفت و در حدود سال 1950 فرم آن استوانهای شد.
آباژور به معنای سایهبان نیز میباشد و به شکل نقاب امروزی مورد استفاده قرار میگیرد.(اتوپرتره)
در معماری کلیسا نیز آباژورها مورد استفاده قرار میگیرند. معمولا پنجرهها در بالا نصب میشد و حتی دریچههایی در بالای سقف برای وارد شدن نور از بالا (از سمت آسمان) به داخل کلیسا تعبیه میشد.
در دوران قرون وسطی، در شب، تاریکی خیابانها را فرا میگرفت و مردم از مشعل برای رفت و آمد استفاده میکردند.
آباژور از آن پس رو به تکامل رفت و با اختراع الکتریسیته با استفاده از لامپهای مختلف شکل و فرمهای متنوعی به خود گرفت. اما همچنان عملکرد اصلی خود، یعنی هدایت نور از بالا به سمت پایین را حفظ کرد.
آباژور کلاسیک یکی از گزینه های بسیار مناسب در ترکیب با مبلمان سبک نئوکلاسیک است.
